ارزیابی پژوهش
نتیجه بخشی یک پژوهش مرهون ارزیابی مستمر مراحل گوناگون آن است.
سنجش کارآیی و اثربخشی
مراد از ارزیابی در این جا سنجش بهره وری (productivity) تحقیق به معنای بالاترین بهره با صرف کمترین هزینه می باشد. لذا بهره وری دارای دو مولّفه ی اساسی می باشد: الف) کارآیی (efficiency) ب) اثربخشی (effectiveness). یک سوال محوری که در این حوزه مطرح می شود این است که چگونه باید تحقیق کرد و چه چیزی را باید مورد تحقیق قرار داد؟ پیتر دراکه در این زمینه می گوید: If a job is worth doing, It"s worth doing well. پیامبر مکرّم اسلام در حدیث شریفی می فرمایند: "... و لکنّ الله یحبّ عبدا اذا عمل عملا، احکمه" (بحار الانوار/محمّد باقر مجلسی). نیز دکتر زرّین کوب در این زمینه می گوید: "در کار تحقیق، چیره دستی، همه آن نیست که محقّق بداند آن چه باید بنویسد، چیست. نکته آن است که محقّق بداند کدام چیز ها هست که نباید بنویسد." (یادداشت ها و اندیشه ها/عبدالحسین زرّین کوب) این ضرب المثل معروف که به انوشیروان منسوب است نیز در همین راستا می باشد: "کار را به کاردان سپارید." (امثال و حکم/علی اکبر دهخدا) ثنایی در بیتی زیبا می گوید: "کار بی علم بار و بر ندهد / تخم بی مغز، بس ثمر ندهد". در یک تقسیم بندی کلّی می توان پروژه های تحقیقاتی را به چهار دسته تقسیم کرد: الف) واجد کارآیی و اثربخشی که بهره وری بالایی دارد. ب) واجد اثربخشی و فاقد کارآیی که بهره وری پایینی دارد. ج) واجد کارآیی و فاقد اثربخشی که فاقد بهره وری است. د) فاقد کارآیی و اثربخشی که طبیعتا فاقد بهره وری نیز می باشد.
بهره وری پژوهش
اثربخشی یک پژوهش مرهون دو عامل اساسی می باشد: الف) عامل بیرونی ب) عامل درونی. عامل بیرونی مفید بودن و کاآمدی هدف تعیین شده برای تحقیق و عامل درونی جهت گیری پروژه از آغاز تا انجام در راستای هدف مورد نظر است. بنا بر این می توان گفت بهره وری در یک پژوهش در گرو دو عامل اصلی می باشد: الف) هدف گزاری صحیح ب) ارزیابی تحقیق. ارزیابی کامل و دقیق یک پژوهش خود دارای سه مرحله ی مهم می باشد: الف) ارزیابی پیشین ب) ارزیابی هنگام پژوهش ج) ارزیابی پسین.
پی نوشت:
این نوشته و شماره های دیگر آن فیش های مطالعاتی بنده است از کتاب روش شناسی مطالعات دینی نوشته ی آقای احد فرامرز قراملکی که البته به قلم خودم به رشته ی تحریر در آمده است.
